Законот за дигитални пазари, кој треба да ја ограничи доминантната улога на големите интернет платформи, стапи на сила на 1 ноември и ќе се применува од почетокот на мај 2023 година.


Советот на Европската унија и Европскиот парламент постигнаа договор за Законот за дигитални пазари заедно со Законот за дигитални услуги во март оваа година.

Ова се две важни прописи со кои ЕУ сака да наметне построги правила и поголема одговорност на дигиталните платформи за кои тврди дека станале приватни регулатори.

Имплементацијата на Законот за дигитални пазари започнува за шест месеци. Клучен термин во Законот е „контролор на пристап“ до дигиталниот пазар.

Откако ќе започне имплементацијата на Законот во мај следната година, потенцијалните контролори за пристап кои ги исполнуваат праговите утврдени со Законот за дигитални пазари мора да ја известат Комисијата за основните услуги на нивната платформа во рок од два месеци, до 3 јули 2023 година.

Актот ги дефинира критериумите врз основа на кои ќе се утврдува кои интернет платформи треба да добијат статус на супервизор за пристап.

Станува збор за дигитални платформи кои обезбедуваат суштинска врска помеѓу деловните корисници и потрошувачите, а оваа позиција може да им овозможи да ја преземат улогата на еден вид законодавец, односно самите да ги одредуваат правилата, поради што тесните грла во дигиталната економија се јавуваат.

За да се решат овие прашања, Законот за дигитални пазари утврдува низа обврски што ќе треба да ги почитуваат, како и однесување што ќе им биде забрането.

Контролорите за пристап во дигиталниот свет се она што се патиштата, мостовите, аеродромите во реалниот свет.

Статусот на супервизор за пристап ќе им биде доделен на компаниите кои управуваат со една или повеќе т.н на „услуги на основни платформа“ наведени во Законот за дигитални пазари.

Тоа се следните услуги: услуги за посредување на Интернет, на пр. продавници за апликации, интернет прелистувачи, услуги за социјално вмрежување, одредени услуги за пораки, услуги на платформа за споделување видео, виртуелни асистенти, интернет прелистувачи, услуги за компјутерски облак, оперативни системи, платформи за интернет тргување и рекламни услуги.

Главно се работи за американските технолошки гиганти како Apple, Amazon, Google, Facebook и Microsoft, кои се практично неизбежни поради нивната позиција на пазарот.

Една компанија ќе добие статус на надзорник за пристап доколку има значително влијание на внатрешниот пазар, што значи ако има годишен приход на ниво на Унијата еднаков или поголем од 7,5 милијарди евра во текот на секоја од последните три финансиски години или ако нејзината просечна пазарна капитализација или еквивалент е објективна пазарна вредност од најмалку 75 милијарди евра во последната финансиска година и доколку ја обезбедува истата основна услуга на платформата во најмалку три земји-членки.

Потоа, ќе добие статус на супервизор за пристап доколку ја обезбеди основната услуга на платформа која е важна пристапна точка преку која деловните корисници допираат до крајните корисници, односно доколку ја обезбеди основната услуга на платформа која во последната финансиска година ја има најмалку 45 милиони месечни активни крајни корисници кои се деловни резиденти или лоцирани во Унијата, како и најмалку 10.000 годишно активни деловни корисници кои се со седиште во Унијата за деловни цели.

Законот за дигитални пазари поставува список на работи и што не треба да ги применуваат супервизорите за пристап во нивните секојдневни операции за да обезбедат правичност и отвореност на дигиталните пазари.

Според Законот за дигитални пазари, на супервизорите за пристап, меѓу другото, нема да им биде дозволено да ги рангираат сопствените производи и услуги поповолно од слични производи и услуги понудени од трети страни на нивните платформи, да ги спречат корисниците да бришат претходно инсталиран софтвер или апликации, како и следење на крајните корисници надвор од основната услуга на пристапот до платформата на супервизорот за целно рекламирање, освен ако не е дадена вистинска дозвола.

Ако контролорот за пристап спроведува практики како што се фаворизирање на сопствените услуги или спречување деловните корисници на неговите услуги да стигнат до потрошувачите, ова може да ја спречи пазарната конкуренција, што ќе доведе до помали иновации, понизок квалитет и повисоки цени.

Кога контролорот за пристап се впушта во нефер практики како што е наметнување нефер услови за пристап до сопствената продавница за апликации или спречување инсталирање апликации од други извори, потрошувачите најверојатно ќе мора да платат повеќе или всушност ќе бидат лишени од придобивките што би ги имале од алтернативни услуги.

Законот за дигитални пазари ќе се спроведува преку супервизорска структура во која Комисијата ќе биде единствено одговорна за спроведување на правилата – во тесна соработка со телата во земјите-членки на ЕУ.

Комисијата ќе може да изрекува казни и казни до 10 отсто од глобалниот приход на компанијата и до 20 отсто во случај на повторени прекршувања. Во случај на систематско прекршување на правилата, Комисијата ќе може да определи мерки за задолжителна промена на однесувањето или структурно прилагодување, неопходни за ефективно усогласување со обврските, вклучително и забрана за понатамошни преземања.